تخصص و تجربه؛ راهکار موثر در رویارویی با آلودگی هوا

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار امروزه آلودگی هوا به یکی از معضلات و مشکلات کشور تبدیل شده است. آلودگی هوا به روش های مختلف می‌تواند آثار زیانبار دراز مدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسان ها بگذارد. معمولاً میزان این آسیب ها بستگی به غلظت مواد شیمیایی موجود در هوا و همچنین میزان قرارگرفتن افراد در معرض هوای آلوده دارد. بیماری های ناشی از آلودگی های جوی، بسیار پرهزینه هستند به گونه ای که هزینه های درمانی و کاهش بهره وری در محل کار می تواند سالیانه میلیاردها دلارهزینه بر جامعه تحمیل کند. بسیاری از کشورها برای جلوگیری از انتشار آلاینده های خودروها و صنایع، محدودیت هایی را اعمال کرده اند. (۱) در ایران هر ساله برای کاهش معضل آلودگی هوا، ۲۹ دی را به عنوان روز هوای پاک نامگذاری شده است، سابقه نامگذاری این روز به ۱۳۷۴ خورشیدی بازمی گردد و هر سال به فراخور شرایط، شعاری برای این روز تعیین می شود. «هوای پاک، تعهد مسوولان، مشارکت مردم» برای شعار روز ملی هوای پاک در ۱۳۹۹ خورشیدی انتخاب شده است. این نامگذاری نشان می‌دهد، تعهد مسوولان و مشارکت مردم در کاهش آلاینده‌ها و داشتن هوایی سالم برای نفس کشیدن از اهمیت بسیاری برخوردار است.

 به مناسبت سالروز هوای پاک به گفت وگو با «محمدرضا محبوب فر» کارشناس محیط زیست، عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران و عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:

امروزه مهم ترین عوامل آلودگی هوا در کلان شهرها کدام آلاینده‌ها هستند؟ این عوامل تا چه اندازه‌ای در آلودگی هوا نقش دارند؟

محبوب فر: این روزها در تهران و بسیاری از کلان‌شهرهای کشور نخستین عامل آلوده کننده هوا متاسفانه فعالیت صنایع است. این فعالیت صنایع به نظر بنده در چارچوب فعالیت های انسانی قرار دارد. ‌استفاده از سوخت‌های فسیلی مثل مازوت و گازوئیل در بسیاری از صنایع و همچنین نیروگاه ها این روزها به افزایش آلودگی در تهران و بسیاری دیگر از کلان شهرها و مراکز استان های دیگر منجر شده است.

دومین عامل آلودگی هوا باز فعالیت های انسانی است آن هم از نوع تردد داخلی شهری به صورت افزایش حمل و نقل شخصی و عمومی که به دلیل سوخت غیر استاندارد از جمله بنزین و گازوئیل  متاسفانه به آلودگی هوای شهرها می انجامد. بنابراین امروزه در ایران ۲ عامل آلودگی هوا در واقع استفاده از سوخت های فسیلی مانند گازوئیل و مازوت و حمل و نقل عمومی شخصی در شهرها هستند که باعث آلودگی هوا می شوند. در خصوص سهم هر کدام از این آلاینده‌ها باید گفت: ۶۰ درصد سهم آلودگی هوای کلانشهرها مربوط به صنایع و نیروگاه ها هستند و ۴۰ درصد از آلودگی هوا هم مربوط به حمل و نقل شهری و تردد داخل شهری است. همچنین در حال حاضر دلیل آلودگی هوا که در کشور وجود ذرات معلق در هوا می باشند که این ذرات معلق در هوا از نیم میکرون تا ۱۰ میکرون در هوا وجود دارد که در واقع اینها موجب آلودگی هوا شده اند، علاوه بر این ذرات ما ترکیبات سولفور را هم در داخل هوای شهرها داریم که به افزایش آلودگی هوا منجر شده، این ترکیبات سولفور همان ترکیبات گوگرد است که مازوت و سوخت های فسیلی باعث پخش  و تولید آنها در هوا می شود. بعد از ترکیبات گوگرد و ذرات آن چیزی که در هوای آلوده شهرها وجود داره مونوکسید کربن یا C۰ است که این هم متاسفانه در هوای شهری بسیار زیاد هستند و بارها مشاهده شده  است.

 به نظر شما مهم ترین اثر مازوت بر محیط زیست و سلامت‌ انسان‌ها چیست؟

محبوب فر: یکی از مهمترین عوامل گرمایش زمین گازهای گلخانه‌ای هستند و متاسفانه زنگ‌های خطر درباره شدت گرفتن فجایع زیست محیطی را همین گازهای گلخانه‌ای به صدا در آورده‌اند. این در حالی است که علت انتشار گازهای گلخانه ای استفاده از سوخت های فسیلی مانند مازوت، نفت و گازوئیل هستند. برای نمونه مصرف مازوت سبب تولید ترکیبات گوگرد، مونوکسید کربن و دی‌اکسید کربن می‌شود که همه اینها جزو گازهای گلخانه‌ای هستند.

استفاده از سوخت فسیلی مازوت علاوه بر تولید ترکیبات  بالا می تواند تولید ذرات هم داشته باشد و  این ذرات هم بسیار برای محیط زیست و ساکنین موجود در محیط زیست مانند انسان ها خطرناک است و این ذرات در ایران حتی بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت است که به آلودگی هوا می انجامد. بنابراین یکی دیگر از نتایج استفاده از مازوت، افزایش بیماری‌های تنفسی و به خطر افتادن سلامتی مردم است. این آلودگی هوا که در کشور حاکم است، سبب مرگ زودرس  سالیانه بیش از ۴۰ هزار تَن در کشور می شود از میان این تعداد تنها ۵ هزار تَن سالیانه در تهران جان خود را از دست می‌دهند.

به نظر شما آموزش و فرهنگ سازی عمومی  تا چه اندازه ای می تواند در کاهش آلودگی هوا تاثیرگذار باشد؟

محبوب فر: یکی از مهم‌ترین عوامل کنترل آلودگی هوا آموزش و فرهنگ سازی عمومی است اما این آموزش و فرهنگ سازی عمومی وقتی اتفاق می افتد که آگاهی جامعه افزایش می یابد، آن وقت جامعه به خود شکوفایی می‌رسد و وقتی که جامعه در خصوص مسایل محیط زیست به خود شکوفایی رسید در واقع می‌طلبد از مسوولان و از مدیران نسبت به اینکه آلودگی هوا را کنترل کنند اما نکته مهم این است که آموزش عمومی اگر منتهی به حکمروایی یکپارچه شهری نشود به نظر من فاقد تاثیر است. اگر آلودگی شهرها ایران در نظر بگیریم به طور معمول از فصل پاییز آغاز و در زمستان وقتی هوا سردتر می شود و شرایط برای پدیده این وارونگی هوا وجود دارد، به اوج خود می رسد. این آلاینده‌ها تولید شده توسط خودروها، نیروگاه ها و کارخانه‌های تولید برق در اطراف و مجاورت شهرها به ویژه در تهران هستند، اینها به تولید آلاینده ها و گازهای آلاینده منجر می‌شوند که برای سلامتی و تنفس هم مضر هستند. در حال حاضر همین آلودگی هوا و تخریب های محیط زیست حداقل ۸ شهر ایران مانند تهران، کرج، اصفهان و...  را از حالت زیست پذیری خارج کرده است.

بنده معتقد هستم که علت چنین مشکلات و پدیده هایی برای شهرهای ایران در مدیریت شهری است. این مدیریت شهری به جای اینکه در دست متخصصان و افراد با تجربه ها باشد در دست سیاستمداران است، همین سیاستمداران قوانین مدیریت شهری را به شکلی طراحی کرده اند که حکمفرامایی واحد شهری به وجود نمی‌آید در نتیجه دستاورد آن آلودگی هوا می شود و این بسیار وضعیت نگران کننده است. بنابراین باید این حکمفرمایی یا حکمروایی شهری به صورت یکپارچه وجود داشته باشد تا این مشکلات و پدیده هایی را که این روزها در مناطق شهری به وجود آمده است از میان ببرد اگر این اقدام صورت گیرد، بدون شک آلودگی شهری و این عدم زیست پذیری در بسیاری از مناطق شهری مرتفع می شود.

در حال حاضر آلودگی هوای تهران و بسیاری از شهرهای کشور در اختیار یک مدیریت شهری یکپارچه و واحد نیست و همین مساله به برخی روابط افقی و موازی کاری ها در بسیاری از بخش‌های مدیریت شهری منجر می شود و اختیارات شهرها را از دست شهرداران خارج کرده است. بدین ترتیب آموزش و فرهنگ سازی عمومی در صورتی می‌تواند، موثر باشد که به یک مدیریت واحد شهری و حکمروایی یکپارچه شهری بیانجامد در غیر این صورت این آموزش و فرهنگ سازی عمومی به نتیجه نخواهد رسید.

به نظر شما مهم ترین راهکار کشورهای پیشرفته برای مقابله با کاهش آلودگی هوا چیست و چگونه می‌توان از این تجربیات استفاده کرد؟

محبوب فر: مهمترین راهکار کشورهای پیشرفته برای مقابله با کاهش آلودگی هوا استفاده از مدیران توانمند، متخصص، جوان، باتجربه و مدیران غیر سیاسی است. وقتی که مدیران به جای متخصص بودن، سیاستمدار هستند، مسلماً مدیریت شهری حتی سلامت و محیط زیست را سیاسی نگاه می کنند. در کشورهایی دیگر تخصص، تجربه و تعهد نخستین عامل روی کار آمدن مدیران در این مشاغل هستند. بنابراین کشورهایی که مشکلات محیط زیستی ندارند، این معضل آلودگی هوا را  تنها با استفاده از مدیران تخصصی و پاکدست حل کرده اند. مدیرانی که سلامت و محیط زیست اولویت نخست آنها است، برای رفع مشکلات محیط زیستی، یک اراده، باور و انگیزه‌ای دارند که می توانند مشکلات را تا حدود بسیاری زیادی مرتفع سازند. برای رفع این مشکل نیاز به تکنولوژی پیشرفته ای نیست، کافی است که مدیران به متونی که در اینترنت در مراجع معتبر علمی در دنیا وجود دارد، مراجعه کنند و از دستاوردها دیگران در این زمینه استفاده کنند.

 مسولان محیط زیست و آحاد جامعه باید چه اقداماتی برای کاهش آلاینده ها انجام دهند و عملکرد آنها را چگونه ارزیابی می کنید؟

محبوب فر: در حال حاضر  ۱۶ سازمان دولتی مسوول و متولی آلودگی هوا در شهرهای کشور وجود دارند، این تعداد انبوه نهاد دولتی در صورتی است که در حال حاضر بیش از ۵۰ مصوبه قانون و مقررات از قانون اساسی گرفته تا موارد قانونی و مقرراتی که سازمان ها و صنایع را ملزم به حفظ محیط زیست و قوانیت شهری کند، وجود دارد. علاوه بر قانون اساسی برنامه‌های پنج ساله ای وجود دارد که از برنامه سوم تا ششم تدابیر و تمهیداتی را برای کاهش آلودگی هوا در مناطق شهری ایران در نظر گرفته شده اما می بایست ارزیابی شود که چه میزان از این قوانین و برنامه ها در خصوص کاهش آلودگی هوا اجرایی شده است. بنابراین بازگشت و رجعت به قانون می‌تواند، مشکلات و مسایلی که این روزها  آلودگی هوا در کشور ایجاد کرده را  مرتفع سازد. البته باید رسانه‌ها اعم از رسانه های دیداری، شنیداری و همه رسانه ها مکتوب نسبت به آگاه سازی عمومی اقدام کنند.

در حال حاضر تقریباً نزدیک ۳۰۰ هزار دستگاه استخراج بیت کوین یا همان رمز ارز در کشور وجود دارد که این دستگاه ها به مصرف بیش از اندازه برق در کشور اقدام می کند. تعداد بسیاری از آنها در هفته گذشته جمع شدند اما در این مورد توضیحاتی توسط رسانه‌ها برای جامعه داده نمی‌شود و این باعث می شود که جامعه در یک فقر اطلاعاتی به سر ببرد و در معرض بمباران تبلیغاتی و اطلاعات متناقض قرار گیرد. رسانه‌ها باید بیشتر از این فعال باشند، باید برای جامعه در واقع مطرح کنند که متاسفانه صنعت برق کشور مستهلک و فرسوده شده  است و این صنعت بسیار وابسته به سوخت های فسیلی است و مسایل و مشکلات را برای جامعه مطرح کنند، اگر این آگاه‌سازی و آموزش عمومی، توسط رسانه‌ها برای مردم ایجاد شد. این مردم هستند که به عنوان جامعه به وضعیت موجود هوای شهری محیط زیست شهری پی می‌برند و مطالبه های خود را در خصوص رفع آلودگی هوا پیگیری خواهند کرد.

منابع:

۱- برای اطلاع بیشتر ر. ک :آلودگی هوا، آثار، پیامدها و روش های نوین کنترل آن، نوشته هومن جواهری، محمد مهدی بیات، نخستین همایش ملی آلودگی های محیط زیست و روش های کنترل آن - ۱۳۹۲